Moharram Urban Design

Moharram Urban Design

گفتگوی اطلاعات با علی کیان مهر

گرافیک محیطی در ایام سوگواری سالار شهیدان

 

–          ارتباط هنرهای تجسمی با مراسم مذهبی خصوصا واقعه عاشورا چه می تواند باشد؟

مسلمان ها برای نشان دادن عشق و ارادت خود به پشوایان دینی و بویژه سیدالشهداء (ع) از سمبلها و نمادهایی با طرح های مختلف برای گرامیداشت مناسبتها و از جمله ایام محرم استفاده می کنند. در این بین هنرهایی چون خطاطی، نقاشی و گرافیک نقش بسزایی دارند. کلا زندگی نیاکان ما با ذوق و سلیقه و زیبایی و هنر دوستی آمیخته بوده و در گذشته نقش مهمی در تکامل هنر دینی داشته ایم. همانطور که  از نظر اسلامی ما به زیبایی و زینت و جستجوی در زیبایی ها دعوت شده ایم هنرهای تجسمی با روکرد دینی از دیرباز با مجالس عزاداری امام حسین (ع)  همواره عجین بوده است.علاوه بر این، هنر دینی برای فرهنگ سازی در امور بنیادی زندگی ما هم کاربردهای ارزشمندی دارد،  مثلا کمک به ترویج ارزشهای اسلامی همانند عزت نفس، بزرگواری، ظلم ستیزی احساس مسوولیت اجتماعی و امثال اینها نیز به تصویر کشیدن محرومیتها و مظلومیتها از طریق فرصتهایی چون گرافیک محیطی و رسانه های شهری.

–          درمورد گرافیک محیطی که اشاره کردید مقصود چیست؟

گرافیک محیطی شامل مجموعه ای از طراحی هایی در فضای شهرها ست مثل گرافیک، معماری و..که اینها همه در ارتباط مستقیم با مردم هستند، هدف ایجاد فضای مطلوب و دلپذیر و البته مناسب با آداب و رسوم و فرهنگ مردم است. همین بنرهای مناسبتی که در محرم استفاده می شود یا تابلوی های مغازه ها، حجم ها، وحتی  تابلوهای راهنمایی که در کمال سادگی ساخته می شوند، همه جزء گرافیک محیطی بشمار می روند. همانطور که در میادین یا دیوارهای شهر می بینیم این شاخه از هنر گرافیک  به جهت زیباسازی و تلطیف فضای شهری روز به روز کاربردش بیشتر می شود

–          شما به بیلبوردهای محرم اشاره کردید. آیا کیفیت آنها را در محیط شهری مثل تهران مناسب می دانید؟

با وجود فن آوری های نوین در عرصه طراحی و چاپ متاسفانه هرچه به جلوتر می آییم از کیفیت آثار تجسمی مان کاسته می شود. پیش تر از کتیبه وعلم و کتل و پرچم هایی استفاده میشد که هر کدام طرح های هنری و گرافیکی خیلی خوبی داشتند بیلبوردها هم بصورت برزنتی بود که هنرمندان روی آن خطاطی یا نقاشی یا ترکیبی از هر دو انجام می دادند که جذابیت خاص خود را داشت. در حال حاضر که بیلبوردها روی بنر چاپ می شود و کارهای دستی تقریبا از دور خارج شده است آن زیبایی و حس و روحی که کارهای قدیمی داشتند از میان رفته است.

–          یعنی شما معتقدید که کارهای زمان گذشته  بهتر از کارهای الان بود؟

در گذشته افراد معدودی بودند که این کارها را انجام می دادند. طراحان و نقاشان و خطاطان هنرمندی بودند که با عشق و ایمان و اعتقاد و بی چشمداشت نسبت به مسایل دنیوی به این حد از هنر ناب رسیده بودند و با ارادتی خاص برای اهلبیت کار می کردند. برای همین کارهای آن زمان ماندگار است. مثلا کتیبه هایی با اشعار محتشم کاشانی که امروزه با نرم افزارهای خوشنویسی و استفاده نادرست از اسلیمی و ختایی  عمدتا برای نفع مادی باشتاب مهیا و روانه بازار می شود.در هنرهای اسلامی ما، المانها ماهیت اصلی کار را تشکیل می دادند و به دور از بیهودگی و آشفتگی ، معنادار و زیبا و دلنشین بودند.  تا همین ده دوازده سال پیش هم که کامپیوتر تا این حد متداول نشده بود کارهای قشنگی روی برزنت ها انجام میشد. در ابتدای ورود دستگاه چاپ بنر که هزینه اش زیاد بود، سفارش طراحی را به طراحان حرفه ای میدادند ولی با فراگیر شدن دستگاههای چاپ و کاهش هزینه آن و علی الخصوص افزایش مراکز متعدد تبلیغاتی  و ممنوعیت استفاده از شمایل های قبل، کیفیت کار تنزل پیدا کرد و افراد زیادی بدون دانش و مهارت لازم فقط با هدف سرعت و سود بیشتر مشغول این کار شدند. غالب بنرهایی که در سطح شهر می بینیم نه تنها از جهات گوناگون ایراد دارد، بلکه تلف کردن وقت و هزینه  و نتیجه آن دلزدگی مردم است. در واقع ارزش و اعتبار هنر را دارد پایین می آورد.

–          خب گرافیک در حوزه دینی  و مرتبط با ماه محرم با چه چالش هایی روبروست ؟

در زمینه بیلبوردهای محرم سه مشکل به چشم می خورد: یکی از لحاظ محتوا و پیام آن و دیگری اصول و قواعد هنرهای تجسمی و چاپی. و سوم نحوه نمایش و نصب آن.

جملاتی که برای بنرها انتخاب می کنیم عمدتا بی محتوا ست و کمتر نکته و پیام ارزشی از امام حسین (ع) و حقایق دینی دارد می توان گفت که از سر رفع تکلیف به حداقل اکتفا کرده ایم و فقط به مخاطب یادآوری می کنیم که محرم شده است. این تبلیغات بایستی روی ذهن و اندیشه مردم تاثیر گذار باشد. اینکه هدف فقط سیاه کردن خیابان ها باشد اینها به نوعی هدر دادن موقعیت ها و فرصت هاست. متاسفانه آنچه در ایام محرم دیدیم با وجود حجم سنگین تبلیغات، فاقد محتوای ارزشمند بود، واقعا کسی که از سطح شهرتردد میکند تقریبا هیچ چیزی از این همه تبلیغات نمی آموزد، فقط حرفهای احساسی و سطحی! به نظر من مقام و ارزش دین و قرآن و اولیای دین آنقدر متعالی و بالاست که ما باید از دانشمندان و متخصصین بزرک در همه حوزه ها استفاده کنیم تا تبلیغاتی سالم، پرمغز، موثر و نافذ داشته باشیم. چه عیبی دارد که پیام های ما را عالمان فرهیخته تنظیم و تولیدات ما را کنترل کنند و بعد تکثیر و نصب شود؟!

اگر چند نفر آدم با سواد محتوای تبلیغات محیطی را انتخاب و تنظیم کنند به جای شعرهای و شعارهای کم ارزش به اهداف امام حسین (ع) و کلمات کلیدی آن حضرت می پردازند، با رویکرد امروزی به واقعه کربلا نگاه می کنند و پیام هایی پیرامون این موضوع ارائه می کنند که به سبب شناسی و نقد جامعه و جهان امروز از منظر دین باشد و به درد مردم بخورد.

چرا باید دستگاه عظیمی مثل شهرداری تهران یک نفر آشنا با ادبیات فارسی نداشته باشد که این همه تبلیغات از زیر نظر او بگذرد و ویراستاری و تصحیح شود؟!

مثلا در این جملات دقت فرمایید، همه مردم ما در سطح شهر پی در پی آنها را دیده اند:

–          سلام بر تو ای که خدا خونخواهیش کند

–          سلام بر تو و روانهایی که فرود آمدند به آستانت

–          ای ابا عبدالله براستی بزرگ شد سوگواری تو و گران و عظیم گشت مصیبت تو بر ما و برهمه اهل اسلام

ترجمه تحت اللفظی و کلمه به کلمه بدون رعایت حداقلهای زبان فارسی اگر در یک مقوای دست نویس در حسینه ای کوچک توسط یک فرد عامی به دیوار نصب شود قابل تحمل است اما در سطح شهر و در تولید انبوه توسط دستگاهی مثل شهرداری تهران توجیه ندارد. چگونه می توان پذیرفت که یک طراح برای سطح کلان طرح بزند ولی فرق نظم و نثر را نداند و شعر را مثل متن عادی بنویسد و از وسط مصرع تقطیع کند؟!

 

–          آدم وقتی در شهر حرکت می کند از بس اشتباه و بی دقتی و ضعف در تبلیغات شهری می بیند از این که ساکن این شهر است شرمنده و متاسف می شود. من این را مکرر از آدمهای دردمند شنیده ام. که خود بحث بسیار مفصلی است.

–          در زمینه طراحی نیز ایده و فکر خاصی پشت این بیلبوردها وجود ندارد. مثلا یک بنر پر شده از مظلوم کربلا مظلوم کربلا با رنگ ها و چاپ بسیار نامناسب که در شب هیچ استفاده ای ندارد. بنرها باید از داخل ماشین به راحتی دیده شوند مثلا در اتوبان صدر بنرهایی نصب می کنیم که پشت درخت هستند یا بنر بزرگی که فقط نصفش دیده می شود. یا در اتوبان بنرهایی نصب میکنیم با حروف ریز و شلوغ  و با رنگ نامناسب که کنتراست لازم را ندارند و حتی برای رانندگانی که بخواهند آنرا بخوانند خطرناک است.

ما در زمینه محتوایی بیلبوردها جملات زیادی از امام حسین و شعارهای عاشورا و امام داریم و از نظر فنی باوجود این همه دانشگاههای هنر وفارغ التحصیل گرافیک، و این همه جشنواره که با مضمون عاشورا برگزار می کنیم ولی آثارمان سال به سال سطحی تر می شود و کاربردی نیست.

برای تبلیغات تجاری عده ای طراح حرفه ای گرافیک و تصویر ساز و تایپوگرافر روی آن کار می کنند ولی ما برای کارهای دینی و اعتقادی سهل انگاری می کنیم. آموزش هایی هم در دانشگاهها می بینیم فاقد بحث طراحی های مذهبی و دینی است. به همین دلیل است که طراحانمان کارهای مذهبی را دشوار می دانند و زیاد به سمت آن نمی روند.

متاسفانه یکی از چالش های مهم نگاه ساده ما به امور مرتبط با حوزه دین است آنها را کارهای ارزان و سریع و برای رفع تکلیف تلقی می کنیم. مثلا ما فکر می کنیم که اگر کارهای گرافیکی را به  طراحی ارزان قیمت بدهیم و چاپ بنر را هم به ارزان ترین چاپخانه خیلی صرفه جویی کردیم و اسراف نشده. ولی نتیجه ش همین آلودگی بصری و جفایی است که سر کارهای اهلبیت (ع) آورده ایم. مثلا با وجود فونت های خوشنویسی و یا تذهیب های آماده فکر می کنیم که نیازی به خوشنویس یا مُذهّب نیست. با نظر و سلیقه شخصی دخل و تصرف هایی در اندازه ها و نسبت ها و فرم حروف نستعلیق می کنیم. خط ملی ما در ایران درست استفاده نمی شود. با کمال تاسف در این سال ها آنقدر کارهای غیر حرفه ای و سطحی انجام  دادایم که سطح توقع و ذائقه مردم را خراب کرده ایم.  و اگر کار خوب هم انجام شود، کسی نمی فهمد و نمی پسندد. چون مردم به تماشای تصاویر و گرافیک مناسب و خوب عادت نکرده اند.

–          پس زیبایی و جذابیت بصری  و نیز جنبه اطلاع رسانی یک گرافیک در ابعاد بزرگ برای مردم وظیفه طراحان گرافیک محیطی است  . این ها چطور قابل انجام است؟

اساتید برجسته در زمینه های نقاشی و تصویرسازی و گرافیک و خط اگر تشکلی اجتماعی داشته باشند و طراحان حرفه ای  را فعال کنند که تمام تمرکز و مطالعه آنها روی هنر اسلامی و مذهبی باشد کم کم سطح کار بالا میرود و بقیه طراحان نیز به تدریج در مسیر درست می افتند. هر کس در یک زمینه تخصص دارد، بنابراین چند متخصص روی یک پوستر یا بیلبورد کار می کنند. تایید و رد و یا اصلاح آثار نیز باید توسط افراد هنرمند صورت گیرد.  ساختن یک پوستر یا بیلبورد نیاز به مهارت و تجربه و تخصص و علم و اصول و قواعد خودش دارد این طور نیست که یک نرم افزار گرافیکی باز کنیم و به سلیقه خود عناصر را در صفحه بچینیم. در صورتی که این کارها باید با بهترین کیفیت و کاربرد و رعایت اصول زیبایی شناختی و روانشناختی برای جذب مخاطب طراحی شوند. باید از طراحان ماهر و برجسته استفاده کنیم و  وظیفه ماست که فرهنگ سازی کنیم و هنر دینی را از لحاظ رنگ و فرم تحت تاثیر قرار دهیم.  در مدت زمان طولانی دید بصری و سلیقه مردم هم به تدریج افزایش و ارتقا می یابد.

–          شما به علم و اصول معینی برای طراحی های محیطی در ابعاد بزرگ اشاره کردید، چه معیارهایی مثلا؟

بله بیلبوردها در واقع یکی از رسانه های محیطی هستند و جنبه های زیبایی و کاربردی را باید باهم داشته باشد و البته از استانداردهای طراحی  هم برخوردار باشد. حتی محل نصب آن نیز مهم است. متخصصین این کار می گویند طرح با محیط باید سازگاری داشته باشد. ببینید در کاشی کاری ها و کتیبه های مساجد قدیم این اصل رعایت می شد، فرم ها و کاربرد و عملکردشان با محیط به بهترین نحو تلفیق می شد. برای همین هنوز هم مردم با آن آثار انس و الفت دارند.

برای طراحی های ابعاد بزرگ به بعضی نکاتی بصورت تجربی و علمی بدست آمده بطور خلاصه اشاره می کنم:

1-پیام رسانی: با یک نگاه پیام باید به مخاطب منتقل شود، خیلی خلاصه و کوتاه باشد

2- رعایت سادگی: یعنی پرهیز از گزافه گویی و پر کردن بی دلیل کادر- البته کار ساده و مینیمال انجام دادن شاید سختر باشه و تبحر خاصی می طلبد

3- خوانایی حروف: متنی که روی بیلبورد استفاده می کنیم به سادگی از فاصله دور و هنگامی که فرد در حال حرکت است باید خوانده شود

4- چیدمان: تمام عناصر باید بمانند یک عنصر واحد و مسنجم قرار بگیرند

5-عکس ها: تصاویری که استفاده می شود باید تا حد ممکن بزرگ باشند که جلب توجه کنند و یک تمایزی بین نوشتار ایجاد کنند

6-رنگ: رنگ مورد استفاده باید طوری باشد که بیلبورد را از محیط اطراف کاملا متمایز کند که مربوط به بحث سازگاری طرح با محیط می شود که در قبل عرض کردم

7-پس زمینه: بک گراند باید تا حدی که می تواند ساده باشد تا با پیام مورد نظر تداخل پیدا نکند

8-ایده: باید قبل از طراحی بسیار فکر کرد و به ایده های نو، جذاب، مهم، ارزشمند و عمیق رسید. کار خوب زمان زیاد هم می برد و نیازمند برنامه ریزی بلند است.

آیا چنین اصولی در این حوزه از گرافیک ما رعایت می شود؟

نه متاسفانه. اوضاع از نظر تبلیغات دینی بسیار آشفته است. کارها در دست افراد کار آشنا نیست و متخصصین و هنرمندان ماهر در این دایره راه نیافته اند. تعداد بیلبوردهای محرم به شدت زیاد است و با سایر بیلبوردهای تجاری یک جور ناهنجاری ایجاد می کند.چون هم شهرداری بنرهایی میگذارد و هم مساجد و هیئات.این زیاده روی و بی نظمی هم به تبلیغات محرم و هم به محیط شهری لطمه می زند. کپی کاری در این بین زیاد است مثلا در سالهای 85 یکسری تبلیغات مربوط به هیات خاصی با طراحی ساده آمد که با حروف تایپی کار شده بود. بعداز آن خیلی ها سعی می کنند شبیه آن را انجام دهند و کلیشه سازی کنند ولی چگونگی و اصول کار با حروف را رعایت نمی کنند. علی ای حال، خوب است که دست اندرکاران به دانش ، تخصص و تجربه و مهارت اهمیت دهند و گام های تازه ای برای اجرای گرافیک شهری بردارند.

نقش کامپیوتر در این میان چیست؟

کامپیوتر هم می تواند رشد دهد و هم می تواند مخرب باشد. مثلا در قدیم کتیبه روی کاشی کاری را یک استاد خطاطی اجرا می کرد ولی الان اکثرا با استفاده از نرم افزار کامپیوتری بصورت سریع و شتابزده انجام می شود. آن هم عمدتا توسط کسانی که بعضا هیچ آشنایی با هنر زیبا و دقیق خطاطی ندارند.

گرافیک محیطی با مضامین دینی اگر با کیفیت بالا تولید شوند چه دستاوردی دارد؟

دیگر شاهد ناهنجاری ها، و بی نظمی ها و آلودگی های بصری  نخواهیم بود، مردم بهتر جذب می شوند و از این طریق می توانیم پیامهای بسیار مترقی و موثر دین را که درمان دردهای فردی و اجتماعی مان است با استفاده از این همه فرصت به خوبی به مردم برسانیم.


Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

You may use these HTML tags and attributes: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>